Okul Öncesi Dönemde Resimli Hikâye Kitapları
Prof. Dr. Gülden Uyanık Balat
Çocuk kitap ilişkisi çok erken dönemlerde başlamalıdır çünkü kitaplar çocukların hayatında önemli bir yer tutar. Kitaplarla büyüyen çocuklar, konuşmaya başladıklarında; kitapları nasıl tutacaklarını, sayfaları nasıl çevireceklerini, okumanın yazılı sembollerden oluştuğunu, yazıların soldan sağa ve yukarıdan aşağıya doğru olduğunu bilirler.
Konular ve resimler arasında ilişki kurabilme yeteneğine sahip olur. Resimlerdeki küçük ayrıntıları görebilir, ritmik tekrarları tekrar edebilir, hikayenin gelişim sırasını bilir, öyküyü anlatabilir, kahramanların özelliklerini açıklar,sevdiği kahramanlarla özdeşim kurar, en önemlisi gerçek nedenleri anlayan çocuk, düşüncelerini açıkça anlatabilir, tanımlayabilir ve okumaya yazmaya ilişkin hazırlık kazanır.
İlk İki Yılda Resimli Kitapların Özellikleri
Birinci yıl yani bebeklik döneminde kitaplar, ilginç materyallerden yapılmalıdır. Bu dönemde çocuk kitabı manipule eder, sallar ve ısırır. Kitaplar ilgi çekici renklerde olmalıdır. Yaklaşık olarak bir yaşında bebekler ailelerine ilişkin objeleri gerçek resimlerinden tanımaya başlarlar. Hayvan karakterleri pisi pisi, hav hav gibi şekilde sesleri ile eşleştirerek adlandırırlar. Bu resimli kitaplarda yazı ve yazım özellikleri önemli değildir. Yetişkinler çocuğa yırtılmayacak, dayanıklı ve sağlam malzemeden bez, oyuncak kitap tarzında açılan kapatılan, ses çıkaran yani çocuğun duyu gelişimine hitap eden bölümleri olan resimli kitapları tercih etmelidirler.
12-15 aylar arasında, sayfaları kolay çevrilebilen kalın mukavvadan yapılmış olan resimli kitaplar alınabilir.. Bu kitaplarda bebeklerin sevdiği ve kendilerine tanıdık olan objelerin resimlerinden oluşmalıdır. Genelde her sayfada tek bir objenin resmi yer alabilir. Resimler, ailesel objeleri içermeli ve yetişkinler resimleri adlandırarak tanımlamalıdırlar, çoğunlukla çocuğun dil gelişimine uygun nesne resimlerinin yer alması ifade edici dil gelişimini desteklemek açıcından önemlidir. örneğin meyveler kitabı gibi bir kitapta genelde tek ve iki heceli meyve resimlerinin olması uygundur, muz, elma, armut, kiraz vb gibi.
15-18 aylar arasındaki bebeklere alınacak kitaplar daha bakımlı olmalıdırlar. Yırtma motor kontrolün gelişimine bağlıdır. Resimler, bilinen veya bilinmeyen resimlerden oluşabilir. Bilinen nesnelerin resimleri ilgi çekici olmalıdır. Tanıdık objelerin resimleri doğal olarak çocuk tarafından ifade edici dil gelişimine bağlı olarak ifade edilmeye başlanabilir. Bilinmeyen nesnelerin dilsel olarak ses yapısına ve anlamlarına dikkat edilmelidir. Resimler hareketi oldukça basit bir şekilde anlatmalıdır veya kullanılan nesnelerin sesleri tanımlanabilir olmalıdır. Bu dönemde bebekler oldukça seyrek olarak yazıya dikkat ederler.
18-24 aylar arasında bebeklerde kitaplara dikkat etme ve iyi kullanma kavramlarının gelişimi devam etmektedir. Sayfaları dikkatlice çevirirler ve deneyime bağlı olarak artık kitapları yırtma davranışı daha az gözlenir. Kitabın önünü ve arkasını bilirler. Kitapta resimler sayfanın yukarısında ve aşağısında da yer alabilir, resimler birden fazla objeyi içerebilir, çocukların anlayabileceği şekilde bir hareket veya olayı gösteriyor olabilir. Örneğin, bebek uyanmış, yüzünü yıkamış, pijamalarını çıkarıp, giysilerini giymiş vb. Yetişkinler resimlere bakarak kendi kendilerine basit hikayeler anlatabilirler. Her bir resmi tanımlarken aynı dilsel yapı kullanılmalıdır. Resimler tarafından anlatılan olaylar, bir resimden sonraki resme doğru devam edebilir. Kitaba bakma işlemi “okuma” olarak adlandırılabilir. Yaklaşık olarak iki yaşların başlangıcında çocukların yazının farkına vardıkları, sayfanın yanında, resmin altında yazılar olduğunu anlamaya başladıkları belirtilmektedir.
İki-Üç Yaşta Resimli Kitaplar
2-3 yaşlarda çocuk ile kitaba baktıktan sonra kitap kaldırılmalıdır. Kitap renklerle dizayn edilmiş olmalıdır. Resimlenen karakterler çoğunlukla gerçek insanlara benzerdir. Resimlenen olaylarda basit düzeyde duyguları anlatan çizimlere yer verilebilir örneğin, mutlu, şaşırmış, kızgın, üzgün vb. hislerinden biri hakkında olabilir. Bu dönemde kitaplar renkler, uçaklar, trenler, hayvanlar, tamir aletleri, arabalar, mutfak eşyaları gibi temel sınıflamalardan oluşabilir. Kitap okurken yetişkinin kullandığı dil önemlidir, sayfa takibi ve okuma hızı uygun olmalıdır, resmi anlatmalıdır. Kitapta kullanılan dil yani yazılı metin oldukça kısa, hatırlanabilecek ve tekrar söylenebilecek şekilde olmalıdır. Özellikle basit ve tekrarlayan sözler içerebilir, tekerleme ve ses benzerlikleri olabilir, çünkü çocuklar tekrarlardan hoşlanırlar. Bu dönemde çocuklar kitapta yer alan büyük harflere dikkat edebilirler.
Üç- Altı Yaşta Resimli Kitaplar
3-6 yaş arasında çocuklar okulöncesi eğitimden yararlanmaya başlar. Bu dönemde kitap kullanım kavramı oldukça genişlemiştir. Kitabın dilsel değeri önem kazanır ve resimler özellikle çocuğun sözel dil becerilerini artıracak yönde olmalıdır. Yazılı metin çocuğun yaşına uygun olacak şekilde her sayfada kısa bir iki cümleden başlayıp daha fazla cümleden oluşan daha uzun bir metine doğru ilerlemelidir.
Resimler ve yazılı metin mutlaka örtüşmeli, her sayfanın altındaki metin resmi anlatmalıdır. Yazılı metinler yani resimli hikaye kitaplarında öyküler, çocukta bir fikrin gelişmesini sağlayacak nitelikte olmalıdır. Özellikle “ ne?, niçin?, neden?” nasıl? gibi soruları açıklayıcı nitelikte olmalıdır. Çocuk okuyucu tarafından söylenen sözlerin, yazılı metin olduğunu daha iyi anlar. Harflere karşı dikkat artar ve çocuklar bu dönemde çoğunlukla çizme, kopya etme, harfleri doğru oryantasyonda yazmaya çalışabilir.
Okul öncesi dönemde çocuklara mümkünse hergün, yada haftada iki üç kez resimli hikaye kitapları okunmalıdır. Kitap okuma sonrasında tartışmasını yapmak, olayları ve kahramanları düşünmek, kitaptaki resimler renkler hakkında konuşmak oldukça önemlidir.
Yetişkinler resimli hikaye kitabı satın almadan önce kendileri okumalı ve öyküyü resimlemeyi beğenmedikleri kitapları satın almamalıdırlar. Resimlerin ve öykünün çocuğa uygunluğundan emin olmalıdırlar. Çocuklar sınıf ortamında veya evde çok sevdikleri kitapları tekrar tekrar dinlemek isterler. Bu durum yetişkine çocukların sevdikleri kitap türü hakkında önemli bir ipucudur. Bu dönem de hem aileler hem de eğitimciler resimli hikaye kitapları ile geçirilen zamanın çocuklar için özel ve kaliteli bir zaman olduğunun farkında olmalıdırlar.